Cơ Chế Hấp Thụ Dinh Dưỡng Của Cây Trồng: Hiểu Đúng Để Chăm Cây Hiệu Quả Hơn

Cơ Chế Hấp Thụ Dinh Dưỡng Của Cây Trồng

Trong bối cảnh nông nghiệp hiện đại, việc hiểu rõ cơ chế hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Người trồng không chỉ cần bón đúng loại phân, mà còn phải bón đúng thời điểm, đúng cách, để cây hấp thu hiệu quả nhất. Khi áp dụng đúng cơ chế hấp thụ, bà con sẽ tối ưu được  hiệu suất sử dụng phân bón, giảm thất thoát ra môi trường. Tăng cường khả năng sinh trưởng và năng suất thu hoạch. Mà còn tiết kiệm chi phí chăm sóc, nâng cao hiệu quả kinh tế.

Trong bài viết này, Santari sẽ giúp quý bà con nắm vững cơ chế hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng, từ đó áp dụng hiệu quả vào quá trình canh tác, tiết kiệm chi phí và nâng cao năng suất. 

1. Cây hấp thụ dinh dưỡng như thế nào?

Cây trồng là sinh vật tự dưỡng, sử dụng ánh sáng mặt trời để chuyển hoá CO2 và nước thành đường (glucose) thông qua quá trình quang hợp. Tuy nhiên, quá trình này không thể diễn ra hiệu quả nếu cây thiếu các nguyên tố khoáng thiết yếu như Đạm (N), Lân (P), Kali (K), Canxi (Ca), Magie (Mg), Sắt (Fe) và nhiều vi lượng khác.

Các dưỡng chất này tồn tại trong đất dưới dạng ion hoà tan trong nước và được cây hấp thu qua hai hệ thống:

• Hệ thống rễ: Hấp thu chủ yếu các nguyên tố đa lượng và vi lượng.
• Hệ thống lá: Hấp thu một phần dưỡng chất, thường dùng để bổ sung hoặc hỗ trợ giai đoạn cây bị stress.

Tất cả các chất dinh dưỡng sau khi được hấp thu sẽ vận chuyển đến các bộ phận như lá, thân, hoa, quả và rễ phụ để tham gia vào quá trình trao đổi chất, phát triển mô và sinh sản.

Cây hấp thụ dinh dưỡng như thế nào?

2. Cơ chế hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng

Cơ chế hấp thụ là sự tổng hợp của nhiều quá trình sinh lý và hóa học, diễn ra chủ yếu ở rễ cây và lá, cho phép cây tiếp nhận – chuyển hóa – đồng hóa các dưỡng chất để sử dụng cho các quá trình: quang hợp, phát triển mô thực vật và hình thành enzyme và hormone nội sinh.

Cây hấp thụ dinh dưỡng qua 3 con đường chính:

• Qua rễ (chủ yếu, đảm nhiệm 80–90% lượng dinh dưỡng)
• Qua lá (phụ trợ, dùng trong điều kiện thiếu hụt hoặc cần bổ sung nhanh)
• Qua hạt và thân (ứng dụng trong ngâm ủ giống hoặc kỹ thuật cao như tiêm phân)

Cơ chế hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng.

3. Hấp thụ qua rễ: Nền tảng sống còn của cây trồng

Hệ thống rễ là cơ quan chính đảm nhiệm việc hấp thụ nước và chất khoáng từ đất. Rễ càng phát triển, càng nhiều lông hút thì khả năng hấp thu càng cao. Các lông hút này giúp tăng diện tích tiếp xúc với dung dịch đất, từ đó tăng hiệu suất hấp thu. Hấp thụ chủ yếu theo 03 cơ chế chính:

3.1. Thụ động

• Các ion khoáng di chuyển từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp theo cơ chế khuếch tán.
• Không tiêu tốn năng lượng.
• Diễn ra chủ yếu ở giai đoạn cây được tưới đủ nước và đất có dinh dưỡng dồi dào.

3.2. Chủ động

• Cây sử dụng năng lượng ATP để vận chuyển ion từ nơi có nồng độ thấp đến nơi có nồng độ cao.
• Cơ chế này có tính chọn lọc cao.
• Giúp cây hấp thu được cả khi đất nghèo dinh dưỡng hoặc pH không thuận lợi.

3.3. Hút ion lý hóa

• Dựa vào sự trao đổi ion giữa bề mặt màng tế bào rễ và dung dịch đất.
• Ví dụ: ion H⁺ từ cây sẽ trao đổi với ion K⁺, Ca²⁺, NO₃⁻ trong đất để cây hấp thu.

Lưu ý: Mỗi rễ non có hàng ngàn lông hút hoạt động mạnh, là nơi diễn ra chủ yếu quá trình hấp thu. Khi cây phát triển tốt, sẽ tạo ra nhiều rễ con mới, từ đó gia tăng khả năng hấp thu dinh dưỡng đáng kể.

Hấp thụ qua rễ: Nền tảng sống còn của cây trồng.

4. Hấp thụ qua lá: Giải pháp giúp cây trồng hồi phục và tăng trưởng

Lá cây, ngoài vai trò là trung tâm quang hợp, còn là một "cửa ngõ" hấp thu dinh dưỡng hiệu quả. Để quá trình hấp thụ dinh dưỡng qua lá đạt hiệu quả cao nhất, cần đảm bảo một số yếu tố:

• Thời tiết mát mẻ: Phun phân bón vào sáng sớm hoặc chiều mát giúp khí khổng mở rộng, tăng khả năng hấp thu.
• Dung dịch phân bón phải thật mịn và phủ đều: Phân tử nhỏ dễ thẩm thấu vào bề mặt lá hơn.
• Bổ sung chất bám dính: Giúp dung dịch bám lâu trên lá, hạn chế bị nước mưa hoặc tưới rửa trôi.

Ngoài ra có hai con đường chính dinh dưỡng thẩm thấu vào lá:

• Qua khí khổng (Stomata): Đây là con đường chính giúp các ion dinh dưỡng đi vào tế bào. Khí khổng thường mở vào ban đêm và sáng sớm, thời điểm cây trao đổi khí mạnh, nên phun vào lúc này sẽ hiệu quả hơn.
• Thẩm thấu qua lớp biểu bì (Cuticle): Dưỡng chất cũng có thể xâm nhập qua lớp biểu bì nhờ sự thẩm thấu. Khả năng hấp thu phụ thuộc vào: Cấu trúc và độ dày lớp cutin của từng loại cây và tính chất của dung dịch, càng nhỏ phân tử, càng dễ hấp thu. Dung dịch có tính bám dính tốt cũng duy trì hiệu quả lâu hơn.

Phân bón lá là lựa chọn tối ưu trong những tình huống đặc biệt như:

• Cây bị thiếu dinh dưỡng cấp thời: Dùng phân bón lá sẽ bổ sung nhanh vi lượng cần thiết, giúp cây hồi phục kịp thời.
• Rễ cây yếu hoặc bị tổn thương: Trong điều kiện ngập úng, nhiễm mặn, rễ hấp thu kém, nên bổ sung qua lá để duy trì sinh trưởng.
• Giai đoạn ra hoa – đậu trái: Cây cần lượng vi lượng và vi chất vi sinh cao, phân bón lá sẽ giúp cung cấp trực tiếp, kịp thời.

Bà con có thể tham khảo một số sản phẩm phân bón lá của Santari như: Phân bón lá HARIPHOS 60-20, phân bón lá PRO ORGANIC ENZYME, Phân bón hữu cơ DH HUMAPRO POWER GROW PRO nhằm hỗ trợ cây trồng hấp thu dưỡng chất nhanh chóng, tăng sức đề kháng và đạt năng suất cao.

Hấp thụ qua lá – giải pháp nhanh gọn giúp cây trồng hồi phục và tăng trưởng.

5. Hấp thụ dinh dưỡng qua hạt & thân: Ứng dụng hiệu quả trong thực tế

Bên cạnh lá và rễ, cây trồng còn có khả năng hấp thu dinh dưỡng thông qua hạt giống và thân cây – những con đường ít phổ biến nhưng lại rất hiệu quả trong một số trường hợp đặc biệt.

Ngâm hạt giống trong dung dịch phân vi lượng là kỹ thuật đơn giản nhưng đem lại hiệu quả rõ rệt. Quá trình này giúp kích thích nảy mầm nhanh, đều và hạn chế tình trạng thối rễ con sau khi gieo. Đây là bước chuẩn bị quan trọng, đặc biệt với các loại cây trồng có chu kỳ ngắn như lúa, rau màu hay cây ăn trái ghép.

Trong khi đó, tiêm dinh dưỡng trực tiếp vào thân cây là giải pháp được áp dụng trên các cây trồng giá trị cao như sầu riêng, bơ, chôm chôm... Phương pháp này phát huy hiệu quả trong những tình huống cây bị ngập úng, rễ yếu hoặc thối rễ, không thể hấp thụ dinh dưỡng từ đất. Tiêm thân giúp bổ sung dưỡng chất cấp tốc, phục hồi nhanh quá trình sinh trưởng mà không gây thất thoát ra môi trường.

 Hấp thụ dinh dưỡng qua hạt & thân: ứng dụng hiệu quả trong thực tế.

Bên trong cây, việc hấp thụ và vận chuyển dinh dưỡng diễn ra qua hai hệ thống chính là Xylem và Phloem:

• Xylem: Vận chuyển nước và khoáng chất từ rễ lên các bộ phận trên như thân, lá.
• Phloem: Vận chuyển đường và dưỡng chất từ lá đến các bộ phận sinh trưởng như rễ, hoa, trái.

Hai hệ thống này hoạt động đồng bộ, đảm bảo cây được nuôi dưỡng cân đối từ gốc đến ngọn, từ lá đến hoa, trái.

Tuy nhiên, hiệu quả hấp thụ dinh dưỡng qua hạt và thân còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

• Bên trong cây: Giai đoạn sinh trưởng, tuổi cây, và khả năng hô hấp của rễ là những yếu tố then chốt. Cây non hấp thu khác cây trưởng thành, và rễ yếu thì khả năng dẫn truyền dinh dưỡng cũng suy giảm.
• Môi trường bên ngoài: pH đất lý tưởng nằm trong khoảng 5.5 – 6.5, đảm bảo các dưỡng chất tan tốt. Độ ẩm quá cao hay quá thấp, cũng như nhiệt độ đất dưới 18°C, đều ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động của enzyme – yếu tố then chốt trong chuyển hóa dinh dưỡng.

 Hấp thụ dinh dưỡng qua hạt & thân: ứng dụng hiệu quả trong thực tế.

6. Câu hỏi thường gặp về cơ chế hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng (FAQ)

6.1. Cây có hấp thụ dinh dưỡng vào ban đêm không?
Có. Đặc biệt là hấp thụ qua lá diễn ra mạnh hơn vào ban đêm khi khí khổng mở.

6.2. Phân bón lá có thay thế được phân gốc không?
Không hoàn toàn. Phân lá hỗ trợ tạm thời hoặc trong tình trạng khẩn cấp, không thể thay thế hoàn toàn phân gốc.

6.3 Làm sao biết cây đang thiếu chất gì?
Quan sát biểu hiện trên lá (vàng, xoăn, tím...), sử dụng bộ test dinh dưỡng hoặc xét nghiệm đất để xác định nguyên nhân chính xác.

6.4 Tôi có thể bón phân lúc trời nắng không?
Không nên. Trời nắng gắt khiến khí khổng đóng, dung dịch nhanh bay hơi → giảm hiệu quả và gây sốc cây.

6.5 Nên phun phân bón lá bao lâu 1 lần?
Tùy loại cây và giai đoạn phát triển. Trung bình 7–10 ngày/lần là phù hợp.

Vậy là qua bài viết này, bà con cũng đã hiểu rõ hơn về cơ chế hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng – từ rễ, lá đến cả hạt và thân. Nắm vững kiến thức này sẽ giúp việc bón phân không còn là chuyện “may rủi”, mà trở thành một chiến lược khoa học, hiệu quả và tiết kiệm hơn.

Tại Santari, chúng tôi luôn đồng hành cùng bà con, không chỉ cung cấp sản phẩm phân bón chất lượng, mà còn mang đến kiến thức ứng dụng thực tiễn để chăm cây khỏe – trồng trúng mùa – thu trúng vụ. Nếu bà con còn bất kì thắc mắc hoặc cần tư vấn về sản phẩm nào hãy cứ gọi ngay cho santari để được tư vấn miễn phí nhé!