Rầy Phấn Trắng Hại Lúa: Mối Nguy Hiểm Thầm Lặng Đe Dọa Năng Suất Vụ Mùa

Rầy phấn trắng hại lúa

Trong những năm gần đây, rầy phấn trắng hại lúa đã trở thành một trong những đối tượng gây hại đáng quan ngại trên các cánh đồng lúa Việt Nam. Không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng cây trồng, loài côn trùng này còn là nguyên nhân dẫn đến tình trạng vàng lá, lép hạt, giảm năng suất nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Bài viết dưới đây sẽ giúp bà con nông dân nhận diện, hiểu rõ đặc điểm sinh học cũng như cách phòng trừ rầy phấn trắng hại lúa hiệu quả, từ đó bảo vệ năng suất và chất lượng vụ mùa.

1. Rầy phấn trắng là gì?

Rầy phấn trắng (tên khoa học: Aleurocybotus indicus) thuộc họ Aleyrodidae, bộ Hemiptera. Đây là loài côn trùng chích hút phổ biến trên nhiều cây trồng như ổi, bầu bí, rau màu và đặc biệt là cây lúa. Thành trùng dài khoảng 1.5 – 2 mm, toàn thân phủ lớp phấn trắng, cánh trắng mỏng như bột. Do đặc điểm này, bà con dễ nhầm với rầy nâu, song rầy phấn trắng có tập tính và đặc điểm gây hại rất khác biệt.

2. Đặc điểm sinh học và vòng đời rầy phấn trắng

Rầy phấn trắng có vòng đời ngắn, phát triển mạnh trong điều kiện nắng nóng, ẩm độ thấp – thường xuất hiện rộ vào mùa khô. Vòng đời trung bình kéo dài từ 17 – 24 ngày, gồm 4 giai đoạn: trứng, ấu trùng, nhộng giả, thành trùng.

Rầy phấn trắng là gì?

3. Dấu hiệu lúa bị ảnh hưởng do rầy phấn trắng

Rầy phấn trắng (rầy sáp) là loài côn trùng nhỏ, hoạt động chủ yếu ở mặt dưới lá lúa, nơi chúng chích hút dịch cây để sinh trưởng. Dù kích thước nhỏ bé, nhưng mật số cao có thể gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho năng suất lúa. Dưới đây là các dấu hiệu điển hình khi lúa bị rầy phấn trắng tấn công:

 3.1 Lá bị đổi màu

Một trong những dấu hiệu dễ nhận biết là lá bắt đầu chuyển sang màu vàng không đều, thường xuất hiện rải rác ban đầu rồi lan nhanh toàn bộ phiến lá. Khi mật độ rầy cao, lá sẽ khô héo và chết dần, cây mất sức và không thể trổ đòng đúng thời điểm.

Dấu hiệu lúa bị ảnh hưởng do rầy phấn trắng.

3.2 Lá bị biến dạng

Ngoài biến đổi về màu sắc, hình dạng lá cũng bị ảnh hưởng rõ rệt. Lá có hiện tượng xoắn lại, cong queo, hoặc dợn sóng, khiến quá trình sinh trưởng gặp trở ngại. Trong giai đoạn làm đòng – trổ bông, nếu bị hại nặng, lá không thể mở ra, làm cho bông lúa không thể trổ thoát, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất.

Lưu ý: Triệu chứng do rầy phấn trắng gây ra rất dễ bị nhầm với các bệnh virus hoặc bệnh sinh lý khác như:

• Vàng lùn và lùn xoắn lá: Do virus gây ra, cũng làm lá vàng, xoắn.
• Cháy bìa lá: Do thiếu kali hoặc một số loại nấm, làm cháy mép lá giống héo do rầy.
• Cháy nắng: Lá cũng có thể vàng và khô khi lúa bị phơi nắng gắt.

Vì vậy, bà con cần quan sát kỹ mặt dưới lá, nơi rầy cư trú, để phân biệt đúng tác nhân gây hại và có biện pháp xử lý chính xác.

Dấu hiệu lúa bị ảnh hưởng do rầy phấn trắng.

4. Tác động đến năng suất và chất lượng lúa

Rầy phấn trắng tuy kích thước nhỏ nhưng gây ra những tổn thất không nhỏ đến sản xuất lúa:

• Làm giảm khả năng quang hợp: Rầy chích hút nhựa khiến lá lúa úa vàng, xoắn lại hoặc héo rũ, làm giảm hiệu suất quang hợp – yếu tố then chốt giúp cây lúa phát triển bình thường.
  Ảnh hưởng nghiêm trọng đến giai đoạn đòng – trỗ: Khi lá cờ bị xoắn do rầy gây hại, bông lúa không thể trổ thoát, thậm chí trổ ra nhưng tỷ lệ lép cao, ảnh hưởng đến tỷ lệ hạt chắc.
• Gia tăng chi phí canh tác: Nếu không phát hiện sớm và xử lý kịp thời, người trồng sẽ tốn thêm chi phí cho thuốc BVTV, phân bón phục hồi – thậm chí phải sạ lại, ảnh hưởng cả vụ mùa.
• Tác động kéo dài sang vụ sau: Lúa bị tổn thương bởi rầy thường phục hồi chậm sau thu hoạch, làm giảm sức đề kháng cho các vụ kế tiếp.

Tác động đến năng suất và chất lượng lúa.

5. Biện pháp quản lý và phòng trừ rầy phấn trắng

Rầy phấn trắng là đối tượng dịch hại có khả năng phát triển nhanh và khó kiểm soát nếu không áp dụng đúng phương pháp. Do đó, để phòng trừ hiệu quả, bà con cần kết hợp nhiều giải pháp một cách đồng bộ và linh hoạt, dựa trên nguyên tắc phòng là chính – trị khi cần thiết.

5.1. Biện pháp canh tác

Biện pháp canh tác đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa sự bùng phát của rầy phấn trắng. Các kỹ thuật sau nên được áp dụng:

• Gieo sạ tập trung, đồng loạt theo từng vùng để cắt đứt vòng đời và hạn chế rầy lây lan từ ruộng này sang ruộng khác.
• Làm sạch đồng ruộng kỹ lưỡng trước và sau mỗi vụ để tiêu diệt nơi trú ẩn của rầy và các vật chủ phụ.
  Lựa chọn giống lúa ít mẫn cảm với rầy phấn trắng, ưu tiên những giống có bộ lá thẳng đứng như OM18, OM5451 giúp giảm nơi rầy bám trú.
• Thường xuyên kiểm tra đồng ruộng, nhất là vào giai đoạn lúa đẻ nhánh đến làm đòng – giai đoạn mẫn cảm với rầy.

5.2. Biện pháp sinh học

Biện pháp sinh học là hướng đi bền vững, an toàn với môi trường và ngày càng được khuyến khích trong canh tác lúa hiện đại. Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào hóa chất, bà con có thể tận dụng sức mạnh của thiên nhiên bằng cách bảo tồn các loài thiên địch có ích như bọ rùa, bọ cánh lưới, ruồi ăn thịt, ong ký sinh… Đây chính là những "chiến binh tự nhiên" giúp kiểm soát mật số rầy phấn trắng một cách hiệu quả và dài hạ.

Ngoài ra, việc trồng hoa trên bờ ruộng như cúc, xuyến chi, vạn thọ không chỉ làm đẹp cảnh quan mà còn tạo nơi cư trú và thu hút thiên địch. Đặc biệt, để bảo vệ hệ sinh thái đồng ruộng ngay từ đầu vụ, bà con nên tránh phun thuốc trừ sâu trong vòng 40 ngày đầu sau sạ, bởi đây là thời gian quan trọng để thiên địch phát triển và thiết lập cân bằng sinh thái tự nhiên. Việc kiên trì áp dụng biện pháp sinh học sẽ giúp giảm phụ thuộc hóa chất, tiết kiệm chi phí và mang lại hiệu quả lâu dài.

Biện pháp quản lý và phòng trừ rầy phấn trắng.

5.3. Biện pháp hóa học

Chỉ nên sử dụng thuốc trừ bệnh hóa học khi đã xác định rầy phấn trắng xuất hiện với mật độ cao, vượt ngưỡng gây hại.

Ngưỡng khuyến cáo phun thuốc:

Lưu ý:  Pha thêm chất bám dính hoặc dầu khoáng để tăng hiệu quả thấm sâu. Sau khi phun, bà con nên kiểm tra lại sau 3–5 ngày. Nếu mật số rầy không giảm, cần phun lại, không dùng cùng một hoạt chất để tránh kháng thuốc.

6. Kết luận và lời khuyên từ Santari

Rầy phấn trắng là một trong những dịch hại nguy hiểm trên cây lúa, đặc biệt trong điều kiện nắng nóng và khô hạn. Tuy nhiên, nếu bà con nông dân nhận diện sớm và áp dụng đúng các biện pháp phòng trừ tổng hợp từ canh tác hợp lý, tận dụng thiên địch đến sử dụng thuốc bảo vệ thực vật một cách khoa học, hoàn toàn có thể kiểm soát hiệu quả loài côn trùng này. 

Santari khuyến cáo bà con nên thăm đồng thường xuyên, phân biệt rõ triệu chứng do rầy phấn trắng với các bệnh vàng lá khác. Ưu tiên các giải pháp sinh học để giảm thiểu tác động môi trường, đồng thời khi cần phun thuốc, phải tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” nhằm đạt hiệu quả tối ưu và tránh kháng thuốc. Đừng quên cập nhật thông tin từ các cơ quan chuyên môn để xử lý kịp thời. Nếu bà con cần hỗ trợ về sản phẩm phân bón lá giúp phục hồi cây sau gây hại, hoặc giải pháp tăng sức đề kháng cho lúa, hãy liên hệ Santari. Chúng tôi luôn đồng hành cùng bà con vì những mùa vàng bội thu và nông nghiệp bền vững.